’s e Los hijos errantes a’ chiad nobhail a chaidh fhoillseachadh ann an Tsotsil (fon tiotal Ch’ayemal nich’nabiletik), cànan Maya a tha ga bruidhinn ann an Chiapas. chaidh fhoillseachadh anns na Stàitean le SUNY Press ann an leagan trì-chànanach: an teacsa Tsotsil bunasach, eadar-theangachadh Spàinntis leis an ùghdar, agus eadar-theangachadh o Spàinntis gu Beurla le Sean S. Sell (fon tiotal The Errant Children); còmhla ris an nobhail tha aiste le Arturo Arias a chuireas an sgeulachd ann an co-theacsa is a’ mìneachadh cuid dhe na tèarman Tsotsil a nochdas innte. ged as e “nobhail” a theirear ris an leabhar, tha e gu math goirid — chan eil an teacsa Spàinntis ach 37 duilleagan a dh’fhaid. a dh’aindeoin a ghiorraid, ’s e teacsa iom-fhillte — is uabhasach dorcha — a th’ ann, is mholainn gu mòr e.
tha an nobhail suidhichte ann am baile beag Maya, beagan air falbh on a’ bhaile mhòr, Jobel (.i., San Cristóbal de las Casas). leanaidh an teacsa dà theaghlach: Pedro Ton Tsepente’, a bhean Pascuala, is an nighean Elena; agus an nàbaidh, Ignacio Ts’unun, agus gu ìre bheag a mhàthair-san, Juana. tha aon earrann, cuideachd, o shealladh fear eile sa choimhearsnachd, caraid aig Pedro. mar rabhadh: ri deireadh na nobhaile tha Pedro air a mhurt, Elena air a h-èigneachadh is air dol (no ’s dòcha air a toirt) à sealladh, is Ignacio air fhèin-mhurt.
tha an nobhail a’ toirt sùil throm air buaidh na colonachd is a’ chalpachais air coimhearsnachdan Maya, gu sònraichte a thaobh na gnè. tha fòirneart gnè aig cridhe na sgeulachd, agus tha seo ga cho-cheangal ri buaidh na colonachd, a tha a’ toirt a-steach dhòighean ùra — tha bhidio pòrnografach a’ brosnachadh Ignacio gus Elena, a tha balbh, èigneachadh. nas fhadalaiche, tha mac Phedro is Pascuala, Manuel, a’ sabaid le mhnaoi, oir tha esan air a bhith a’ fuireach ann an Jobel is a’ faicinn mar a bhios na boireannaich an sin — mestizas, seach ban-Tùsanaich — gan giùlan, is e ag iarraidh oirrese aodach eadar-dhealaichte is stuth-maise a chur oirre agus a falt a ghearradh, is e ga càineadh nuair a dhiùltas i. ach ged nach eil e a cheart cho lèir san teacsa tha soilleir gu bheil buaidh na colonachd is a’ chalpachais a’ tromachadh a’ ghnèitheachais bhunasaich a bha anns a’ choimhearsnachd bho thùs, cuideachd: tha e doirbh obair fhaighinn, gu sònraichte leis gu bheil a’ chuid as motha de luchd a’ bhaile aon-chànanach, gun ach Tsotsil aca, is cha d’ fhuair iad ach beagan foghlam foirmeil. tha seo a’ cur casg air an cothroman eaconomaigeach san stàit nua-libearaileach Mheagsagach san latha an-diugh. chithear seo gu h-àraid aig deireadh na nobhaile, nuair a theicheas Ignacio gu Jobel: cha mhòr nach fhaod e obair sam bith fhaighinn, agus diùltaidh luchd-fastaidh mestizo uile gu lèir e leis nach eil Spàinntis aige. tha an dìth chothroman eile seo gan glacadh ann an seann phàtranan fòirneartach a’ phrìomh-athaireachais.
nobhail fhìorach (.i., realist) a th’ innte, ach chan e aithris àbhaisteach fhìorach a tha an seo, agus ’s e seo prìomh-fheart an teacsa: tha stoidhle Ruiz uabhasach blasta, is e a’ sruthadh o phearsa (ghràmarach) gu pearsa is o shealladh gu sealladh. seall toiseach na nobhaile sna trì cànanan:
Och xa tal yik’ubel ti osile, ja’ xa no’ox smalaojot yiluk. Ta sba li ts’i’lal te’tike tsinil stokal, xbajlajet ya’lel k’uchal jsat. Tsinil ta ko’nton li stokal uts’intael xchi’uk vokolil vul ta jnatik avu’une. Juxlij xa ye li machit ku’une, tsots jutuk ka’i, ja’ li mu bak’ne juxe. Na’tik k’u to yepal avuch’oj, mu k’usi xana’ yilel, tsots batemot; mu xana’ jayib ora, yanuk ti jtsebtike syak xa ta xvay, le’ xa mukul ta xchijal k’u’e. Malaun to jlikeluk, ta to jchuk ava’i lek avakantak ta xoka’, me vul ach’ulele chavechi to ava’i tana.
Ta yutil jomkorantik vo’neal na ti Paxku’ Tsepente’ keji, ts’ijil ta yeloval kurus. ¿K’usi jmul avu’un tot, kajval? ¡K’elavil k’u to yen pitajtik sat sk’elojune!, x-ok’olet xtuchoj li slok’obal kristo la st’ol ta skurus buy puch’ul ti Petul, smalale. Nijil smuts’oj sat, ta sjules ta sjol svokol X-elen, yuma’ tseb.
Llega la oscuridad del tiempo, como si sólo te aguardara a ti. Sobre la copa de los árboles se posa la niebla, cae la brizna como mis lágrimas. En mi corazón se aprietan las nubes de dolor y maldad que has traído. He terminado de afilar tu machete, fue muy difícil, nunca lo había hecho. Volviste a beber sin medirte, perdiste la conciencia; no sabes ni qué hora es, en cambio nuestra hija está durmiendo, allí está envuelta en su cobija de lana. Espera, apretaré bien la soga en tus pies, por si aún intentas pararte.
Dentro de un jacal fúnebre Pascuala Tsepente’ se arrodilla, silenciosa, hasta quedar quieta frente a una cruz de madera. ¿Cuál es mi pecado para merecer esto, padre? ¡Míralo, cómo pone sus ojos en mí!, exclama al cristo que tiene en las manos, recientemente despegado de la cruz delante de Pedro, su marido. Con la cabeza baja y los ojos cerrados, pensa en el sufrimiento de Elena, su hija muda.
Darkness has come for you. Above the trees the clouds sit, mist falls in drops like my tears. In my heart the clouds of pain and wickedness you brought grow darker. I’ve sharpened your machete, it was so difficult, I’d never done it before. You went back to drinking too much, you lost consciousness, you didn’t know the hour. Our daughter, however, is sleeping, covered in the wool blanket. Wait a moment, I’ll tighten the rope at your feet, just in case you try to stand.
Inside a dismal shack, Pascuala Tsepente’ kneels, silently, until she can calm herself, before a wooden cross. What is my sin to deserve this, father? Look at him, how he puts his eyes on me, she exclaims to the christ she has in her hands, recently pulled off the cross in front of Pedro, her husband. Head bowed and eyes closed, she thinks of the suffering of Elena, her voiceless daughter.
tha an nobhail air fad a cheart cho blasta, is tha an stoidhle seo ga cumail a’ gluasad seach a bhith a’ gèilleadh do throm-chùiseachd an sgeòil. theirinnsa gu bheil an nobhail car gun dòchas, ach cumaidh i a’ dol co-chiù, agus ’s dòcha gur e sin an rud as glacmhoire mun leabhar: tha a’ choimhearsnachd fhathast beò, is bidh i fhathast a’ tarraing air a sluagh — biodh seo math no olc. nobhail iongantach, làidir a th’ ann.
(air ais: prìomh-dhuilleag · lèirmheasan a rèir ùghdair · lèirmheasan a rèir dùthcha · lèirmheasan eile on Rìoghachd Aonaichte)